تبخير و تعرق در ديمكاري :

تبخير ( Evaporation ) :

ميزان تبخير از يك سطح سخت و مرطوب خاك از يك درجه حرارت و در سطح تبخير يكسان ، تقريبا" مساوي تبخير از

سطح آزاد آب است . در مناطق خشك ميزان تلفات آبي ناشي از تبخير از سطح خاك نسبتا" كم است . زيرا وقتي خاك

خشك مي شود و ميزان آب موجود در خاك به حد نقطه پژمردگي دائم مي رسد كه در آن موقع آب موجود در خاك با نيروي

مكش تقريبا" معادل 15 آتمسفر به ذرات خاك چسبيده است . در چنين شرايطي پيوستگي لايه هاي آب در خاك شكسته

شده و آب تنها به صورت بخار در خلل و فرج خاك منتشر مي گردد و حركت آب نيز بسيار كند مي باشد ، در اينجا قسمت

اعظم تلفات آب به صورت تعرق از گياه است .

تعرق ( Transpiration ) :

تعرق در برگ ها از طريق روزنه ها صورت مي گيرد ، تعداد روزنه ها در هر سانتيمتر مربع برگ ممكن است به 20000 برسد .

ميزان تعرق با بسته شدن روزنه ها و به وسيله ي سلول هاي محافظ كنترل مي گردد . گياهي كه به خوبي آبياري شده باشد

سلول هاي محافظ دو طرف روزنه ها در طول روز متورم شده از يكديگر جدا مي شوند و قسمت مرطوب داخل برگ با محيط

خشك خارج مرتبط شده و مقداري آب از برگ بخار مي شود . روزنه ها معمولا" در شب بسته مي باشند . تعرق منبع انرژي

براي انتقال مواد از نقطه اي به نقطه ديگر در گياه است . ( البته به جزء مواردي كه انتقال از طريق انتشار صورت بگيرد ) .

تعرق مانع از افزايش زياد از حد حرارت در گياه مي باشد و گياه با انجام تعرق در واقع خود را خنك مي كند . اگر تعرق از

ميزان آب جذب شده زياد تر شود توازن آب گياه منفي مي شود و در چنين شرايطي گياه از راه هاي مختلف با كمبود آب

مبارزه مي كند :

1 )  با شدت بخشيدن به جذب آب به وسيله ي توسعه سيستم ريشه كمبود را تامين نمايد .   2 ) با افزايش نيروي مكندگي

خود براي جذب آبي كه با نيروي زياد به خاك چسبيده است .   3 ) گياه ممكن است تعرق را به وسيله ي ريزش برگ ها يا

بستن روزنه ها يا حتي خشك كردن غشاء سلولي كاهش دهد .

تبخير و تعرق ( Evapotransporation ) :

با ET نمايش داده مي شود و به مجموع تبخير از كليه سطوح و تعرق حاصله از گياه را تبخير و تعرق گويند و به دو دسته

تقسيم مي شود :

1 ) حقيقي يا واقعي .    2 ) مطلق يا پتانسيل .

حقيقي يا واقعي :

عبارت است از شدت تبخير و تعرق از هر نوع سطح مزروعي در زمان معين كه به قدرت تبخير هوا بستگي دارد .

مطلق يا پتانسيل :

حداكثر مقدار تبخير و تعرق را تبخير و تعرق مطلق يا پتانسيل گويند و آنرا با PET نشان مي دهد و مقدار تبخير و تعرق

حقيقي در حد ظرفيت مزرعه حدودا" برابر PET يا تبخير و تعرق مطلق يا پتانسيل است .

محاسبه ي تبخير و تعرق :

1 ) روش توازن انرژي .   2 ) روش استفاده از لايسيمتر .   3 ) تبخير سنج هاي متخلخل .   4 ) طشت تبخير .

آب در گياهان :

چون آب آزادانه از خاك به گياه ، از خاك به هوا و از گياه به هوا حركت مي نمايد شامل 3 مرحله است :

1 ) جذب آب به وسيله گياه .   2 ) حركت آب در داخل گياه .   3 ) تعرق آب به وسيله گياه .

جذب آب به وسيله گياه :

 جذب آب توسط گياه از طريق ريشه ها است و به دو صورت جذب انجام مي شود :

1 ) غير فعال .   2 ) فعال .

غير فعال :

زماني اتفاق مي افتد كه آب به وسيله ي فشار منفي كه در نتيجه ي تعرق در بافت هاي هادي به وجود مي آيد . به داخل

ريشه ها كشيده مي شود كه دليل اينكه تبخير از سطح برگ ها صورت مي گيرد ، پتانسيل آب برگ ها كاهش يافته ، شيب

پتانسيل آب از ريشه به طرف برگ باعث پيدايش جذب غير فعال آب از خاك مي گردد .

فعال :

در شرايطي كه رطوبت فراواني در دسترس گياه قرار گيرد و مقدار تبخير ناچيز باشد ريشه ي بسياري از گياهان آب را به

صورت فعال جذب مي نمايد به اين ترتيب كه آب تحت فشار به داخل ساقه نفوذ مي كند كه مكانيسم اصلي اسمز است . هر

چه غشاء اسمزي مايع داخل بافت زياد باشد توانايي بافت از نظر جذب آب از اطراف خود زياد تر خواهد بود .

حركت آب در داخل گياه :

حركت آب از طريق سلول هاي لوله اي كه جزء اصلي آوندهاي چوبي به شمار مي روند آب با حداقل مقاومت از ريشه به داخل

ساقه و از آنجا به برگ ها منتقل مي شود .

تعرق آب به وسيله گياه :

جذب انرژي و تشعشع توسط برگ ها و اختلاف فشار بخار آب بين هواي خارج و هواي موجود در داخل فضاهاي سطح برگ

موجب انتقال بخار آب از گياه به خارج مي گردد . با خارج شدن آب از سطح برگ ها آب داخل سلول ها كم شده و پتانسيل

آب داخل آنها نيز كاهش مي يابد . وجود شيب پتانسيل آب بين سلول هاي ريشه و برگ باعث مي شود كه جريان مداومي

برقرار گردد كه آب توسط ريشه ها جذب شده از طريق آوندها به برگ ها و نهايتا" وارد هواي خارج گردد .

عوامل موثر بر تبخير و تعرق :

عوامل اقليمي- عوامل مربوط به خاك- عوامل مربوط به گياه .

نقش عوامل اقليمي موثر بر تبخير و تعرق :

تشعشع خورشيدي ، رطوبت نسبي هوا و جريان هوا است كه تشعشع خورشيدي انرژي لازم براي تبخير آب را تامين كرده و بر

تبخير و تعرق موثر است . رطوبت نسبي هوا اگر با بخار آب اشباع باشد چون بين هوا و سطوح تبخير و تعرق كننده يك توازن

برقرار مي شود مقدار تبخير و تعرق بسيار ناچيز خواهد بود و براي اينكه تبخير و تعرق انجام شود بايد هواي مرطوب از محيط

خارج گردد . باد باعث خروج بخار از سطح تبخير كننده مي گردد و باعث به هم زدن هواي بالاي سطح شده و هواي خشك تر

جايگزين هواي اشباع مي گردد ، با افزايش سرعت باد معمولا" تبخير افزايش مي يابد .

نقش خاك در تبخير و تعرق :

وقتي آب خاك تا عمق 10 تا 15 سانتيمتر به سرعت تبخير شود كه امكان جايگزيني آن نباشد خاك خشك شده و ميزان

تبخير از آن خيلي كم خواهد شد . ميزان تلفات آب رابطه مستقيم با درصد آب خاك و رابطه ي معكوس با زمان را دارد .

نقش گياه در تبخير و تعرق :

ميزان گستردگي سيستم ريشه هاي گياه بر ميزان تامين آب براي تعرق موثر است . همچنين اندازه ي برگ ، ضخامت

كوتيكول و باز و بسته شدن روزنه ها نيز بر تعرق تاثير دارد . برگ هاي كوچك باعث كاهش سطح تبخير و سطح جذب

تشعشع مي شود . كوتيكول ضخيم به عنوان عايقي در برابر تشعشع ورودي عمل مي كند . در نتيجه تعرق را كم و باز و بسته

شدن روزنه ها توسط خود گياه با توجه به تنش زياد رطوبت تنظيم مي شود و انسداد روزنه ها حتي به صورت جزئي باعث

محدوديت خروج آب از گياه مي شود .

كم كردن تلفات ناشي از تبخير و تعرق :

1 ) كاهش تلفات آب به صورت تبخير از سطح خاك :

الف ) مالچ خاكي :

يك قشر سطحي از خاك خشك به ضخامت 5 تا 6 سانتيمتر با انسداد لوله هاي شعريه يا مويينگي يا كاپيلاريته از صعود آب

به سطح جلوگيري مي كند .

ب ) مالچ كلش :

كاه و ساير بقاياي گياهي باقيمانده در سطح خاك در مقايسه با مالچ خاكي كه توسط شخم ايجاد مي شود بسيار موثر است .

برآورد شده كه در يك هواي خشك يك مالچ كلش معادل 50 تا 75 ميليمتر بارندگي را در خاك ذخيره مي نمايد .

2 ) روش هاي كاهش تعرق :

الف ) مسدود كردن روزنه ها :

برخي از علفكش ها ، هورمون هاي تنظيم كننده رشد و قارچ كش ها را در صورتيكه روي گياه بپاشيم باعث محدود كردن

روزنه ها شده و در نتيجه تعرق كاهش مي يابد . از مواد بازدارنده مانند فنيل مركوريك استات ( P.M.A ) در غلظت هاي كم

روزنه ها را مي بندد ( 60 گرم در هر هكتار ) و مواد ديگر مثل آترازين و سيمازين ( 120 گرم در هكتار ) .

ب ) مواد ضد تعرق :

برخي مواد مومي شكل و پلاستيكي ( موادي مانند سيليكون ها يا دوغاب و يا كائولينيت ) .

افزايش غلظت گاز كربنيك :

اگر با وسايلي بتوان غلظت گاز كربنيك را در هوا افزايش داد اين عمل باعث بسته شدن روزنه ها و كاهش تعرق مي گردد .

روش هاي ديگر جلوگيري از مقدار تعرق :

استعمال مواد ضد رشد و تقليل دادن نسبت شاخه به ريشه را و همچنين راه هاي ديگر مانند تغيير الگوي زراعت از قبيل

تعداد بوته در هكتار ، فاصله ي بوته ها و رديف هاي كشت ، تغيير زمان كشت و مصرف كودهاي شيميايي براي افزايش كارايي

مصرف آب .

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: